خورشیدگرفتگی

خورشید گرفتگی تنها زمان ماه نو رخ می دهد یعنی زمانیکه ماه در حالت مقارنه با خورشید می باشد اما بدلیل زاویه مداری ماه با صفحه مدار زمین که مقدار آن 15/5 درجه می باشد در هر ماه نو گرفتگی رخ نمی دهد.شرط مهم گرفتگی علاوه بر مقارنه قرار گرفتن ماه در نقطه گره مداری هم می باشد.البته این تطابق صددرصد لازم نیست و75/18 روز قبل یا بعد از این موقعیت ویژه نیز می توان منتظر رخ دادن گرفتگی بود.همین زمان موجب بوجود آمدن فصل گرفتگی شده است.از آنجاییکه ماه سینودیکی (5/29روزه) کمتر از فصل گرفتگی می باشد در هر فصل گرفتگی امکان رخ دادن دو گرفتگی وجود دارد.
با توجه به اینکه نقاط گره ای روی دایرﺓ البروج به سمت غرب حرکت می کنند ماه در کمتر از 6 ماه به نقطه گره مقابل می رسد وبعد از گذشت 62/436 روز نیز به همان گره اولی می رسد این زمان سال گرفتگی نام دارد.
طی هرسال امکان وقوع 4 گرفتگی وجود دارد امااز آنجاییکه سال تقویمی مقداری از سال گرفتگی بلندتر است امکان وقوع گرفتگی پنجم نیز در بعضی موارد نادر وجود دارد وآنهم فقط در ماه ژانویه یا دسامبر.در سال 2206 یکی از آن سالهای نادر است.بطور معمول هر سال دو گرفتگی خورشید رخ می دهد.بدلیل مشابه بودن شرایط جهت وقوع ماه گرفتگی بدنبال یا قبل ازهر خورشید گرفتگی ماه گرفتگی نیز رخ می دهد.
از زمان بابلیها آشکار شده بوده است که گره بعد از هر 18 سال و3/10 روز به موقعیت قبلی خود بر می گردد این زمان به نام دوره ساروسی معروف است.این زمان شامل 223 ماه سینودیکی یا 32/6585 روز می باشد.این زمان با 19 سال گرفتگی که برابر با 78/6585 روز است نزدیکی زیادی دارد بنابراین بعد از گذشت هر دوره ساروسی (32/6585روز)یک گرفتگی باشرایط مشابه تکرار می شود گفته می شود این گرفتهای مشابه تشکیل یک سری می دهند.عدد 32/0 یعنی قسمت اعشار 32/6585 مسئول انتقال گرفت های مشابه به سمت غرب به اندازه یک سوم محیط زمین یعنی 120 درجه جغرافیایی است. تفاوت دو عدد 32/6585 و78/6585 یعنی 46/0 نیز موجب انتقال مسیر گرفتگی به اندازه 2 تا 3 درجه به سمت شمال یا جنوب مسیر گرفتگی قبلی می شود.در نهایت٬ هر دوره ساروسی به سمت قطبها پیش رفته ودر آخر پایان می یابد.این زمان در حدود 1262 سال بوده وشامل حدود 70 گرفتگی می باشد.
اندازه ظاهری ماه وخورشید آنگونه که از زمین مشاهده می شود بسیار نزدیک بهم می باشد امابدلیل مدارهای بیضوی زمین وماه دارای تغییراتی نیز می باشد.
بسته به فواصل بین خورشید ماه وزمین گرفتگی متفاوت خواهد بود.
در خورشید گرفتگی کلی اندازه ظاهری ماه از خورشید بزرگتر بوده ومخروط سایه ماه به سطح زمین می رسد نقاطی از زمین که در این سایه قرار گرفته باشند می توانند شاهد یک گرفتگی کلی باشند که در آن آسمان نسبتا" تاریک شده ستاره های پرنور آسمان ظاهر شده ومی توان تاج خورشید را نیز مشاهده کرد.زمانی که ماه در نقطه حضیض مداری خود باشد( اندازه ماه بزرگترین باشد) وخورشید در اوج باشد (اندازه خورشید کوچکترین باشد)
خورشید گرفتگی میتواند تا 7 دقیقه و31 ثانیه ادامه پیدا کند. این مقدار بیشینه گرفتگی خورشید می باشد.البته برای وقوع این بیشینه مکان گرفتگی باید در نزدیکی استوای زمین وزمان رخ دادن نیز در وسط روز یعنی ظهر هنگام باشد.
در خورشید گرفتگی حلقوی اندازه ماه نسبت به خورشید کوچکتر است وقرص ماه نمی تواند کل قرص خورشید را بپوشاند در این حالت آسمان تاریک نمی شود ونمی توان شاهد تاج بود.در خورشید گرفتگی حلقوی مخروط سایه ماه به زمین نمیرسد.
در خورشید گرفتگی کلی –حلقوی اندازه ظاهری ماه وخورشید برابر است و در ابتدا وانتهای گرفتگی در نقاطی که گرفتگی آغازو پایان می یابد گرفتگی حلقوی رخ می دهد ولی در نقاط میانه گرفتگی کلی رخ می دهد.در واقع درابتدا نوک مخروط سایه به زمین نمی رسد (گرفتگی حلقوی) بعد از مدتی نوک مخروط به زمین رسیده( گرفتگی کلی )والبته دوباره از زمین فاصله گرفته وگرفتگی دوباره حلقوی می شود.
در خورشید گرفتگی جزیی مرکزقرص ماه از روی مرکز قرص خورشید عبور نمی کند وماه بدلیل کوچک بودن ظاهری نمی تواند جلوی کل قرص خورشید را بپوشاند. این خورشید گرفتگی از مناطق وسیعتری از زمین قابل مشاهده است گفتنی است که این نقاط در منطقه نیم سایه ماه قرار دارند.در زمان خورشید گرفتگی کلی مناطقی که در خط گرفتگی نیستند یعنی مناطقی که شمال یا جنوب این خط هستند شاهد خورشید گرفتگی جزیی خواهند بود وهر چه فاصله آنها با خط گرفتگی بیشتر باشد مقدار گرفتگی هم کمتر خواهد بود.

تصاوير زيبا و مرتبط با اين مقاله